Knowledge base for genomic medicine in Japanese
掲載日: 2019/10/10更新日: 2023/10/31
網膜色素変性症
小児・神経疾患
MedGen ID
指定難病等
要注意の転帰
中心視力消失
検査の保険適用
なし
概念・疫学

網膜色素変性症 (Retinitis Pigmentosa: RP) は、網膜の視細胞 (桿体細胞と錐体細胞) 及び網膜色素上皮 (Retinal Pigment Epithelium: RPE) 細胞の変性により進行性の視覚障害をきたす遺伝性疾患群である。患者は、病初期には夜盲症を経験したのちに周辺視野の狭窄を自覚し、末期には中心視力を失う例も多い。ただし生涯良好な視力を保つ例もあり、進行には個人差が大きい。同疾患群の多くは単一遺伝子疾患である。RPと関連する遺伝子は、現在80種以上報告されている (https://sph.uth.edu/Retnet/)。常染色体優性 (AD: 15-20%)、常染色体劣性 (AR: 5-20%)、X連鎖性 (XL: 5-15%) のいずれの遺伝形式もとりうるが、家系内に他の発症者が確認できない孤発例 (SP: 40-50%) も存在する。

RPの頻度は4,000-8,000人あたり1人と言われている (難病情報センターより引用)。

1990年厚生省班研究の全国疫学調査では、日本全国の患者数は約23,000人と推定され、2013年の医療受給者証保持者数に基づく厚生労働省患者調査では27,937人であった。

予後

全て両眼性進行性である。病型により進行は異なるものの、早いものでは40代に社会的失明状態になるが、医学的失明に至る割合は高くない。60代で、中心に視野が残り視力良好なこともあるが、そのような例でも、視野狭窄のために、歩行などの視野を要する動作が困難となり生活に支障をきたす。白内障などの合併による視力低下の場合、一部は手術によって視機能が改善する。

治療

現時点では治療法が確立されていない。本症に合併する白内障や黄斑浮腫に対しては、通常の治療法が行われている。遺伝子治療、人工網膜、網膜再生、視細胞保護治療などに関する研究が推進されている。

2017年にFDAは、両アレルのRPE65遺伝子変異による遺伝性網膜ジストロフィーに対し、Luxturna (voretigene neparvovec-rzyl) による遺伝子治療を承認した。ルクスターナは2023年に日本においても発売された。

Genes
Gene symbolOMIMSQM scoring*
Genomics England
PanelApp
PhenotypeVariant information
RP1180100N/ARP1 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/603937
RP2312600N/ARP2 (XL)https://omim.org/allelicVariants/300757
RPGR300029N/ARP3https://omim.org/allelicVariants/312610
RHO613731N/ARP4 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/180380
PRPH2608133N/ARP7 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/179605
ROM1608133N/ARP7 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/180721
RP9180104N/ARP9 (AD)https://omim.org/allelicVariants/607331
IMPDH1180105N/ARP10 (AD)https://omim.org/allelicVariants/146690
PRPF31600138N/ARP11 (AD)https://omim.org/allelicVariants/606419
CRB1600105N/ARP12 (AR)https://omim.org/allelicVariants/604210
PRPF8600059N/ARP13 (AD)https://omim.org/allelicVariants/607300
TULP1600132N/ARP14 (AR)https://omim.org/allelicVariants/602280
PRPF3601414N/ARP18 (AD)https://omim.org/allelicVariants/607301
ABCA4601718N/ARP19 (AR)https://omim.org/allelicVariants/601691
RPE65613794RP20 (AR)https://omim.org/allelicVariants/180069
OFD1300424N/ARP23 (XLR)https://omim.org/allelicVariants/300170
EYS602772N/ARP25 (AR)https://omim.org/allelicVariants/612424
CERKL608380N/ARP26https://omim.org/allelicVariants/608381
NRL613750N/ARP27 (AD)https://omim.org/allelicVariants/162080
FAM161A606068N/ARP28https://omim.org/allelicVariants/613596
FSCN2607921N/ARP30https://omim.org/allelicVariants/607643
TOPORS609923N/ARP31https://omim.org/allelicVariants/609507
CLCC1609913N/ARP32 (AR)https://omim.org/allelicVariants/617539
SNRNP200610359N/ARP33 (AD)https://omim.org/allelicVariants/601664
SEMA4A610282N/ARP35 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/607292
PRCD610599N/ARP36https://omim.org/allelicVariants/610598
NR2E3611131N/ARP37 (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/604485
MERTK613862N/ARP38 (AR)https://omim.org/allelicVariants/604705
USH2A613809N/ARP39https://omim.org/allelicVariants/608400
PDE6B613801N/ARP40 (AR)https://omim.org/allelicVariants/180072
PROM1612095N/ARP41 (AR)https://omim.org/allelicVariants/604365
KLHL7612943N/ARP42 (AD)https://omim.org/allelicVariants/611119
PDE6A613810N/ARP43https://omim.org/allelicVariants/180071
RGR613769N/ARP44https://omim.org/allelicVariants/600342
CNGB1613767N/ARP45 (AR)https://omim.org/allelicVariants/600724
IDH3B612572N/ARP46https://omim.org/allelicVariants/604526
SAG613758N/ARP47https://omim.org/allelicVariants/181031
GUCA1B613827N/ARP48https://omim.org/allelicVariants/602275
CNGA1613756N/ARP49https://omim.org/allelicVariants/123825
BEST1613194N/ARP50https://omim.org/allelicVariants/607854
TTC8613464N/ARP51 (AR)https://omim.org/allelicVariants/608132
RDH12612712N/ALeber congenital amaurosis 13, RP53 included (AD, AR)https://omim.org/allelicVariants/608830
PCARE (C2orf71)613428N/ARP54https://omim.org/allelicVariants/613425
ARL6613575N/ARP55https://omim.org/allelicVariants/608845
IMPG2613581N/ARP56 (AR)https://omim.org/allelicVariants/607056
PDE6G613582N/ARP57 (AR)https://omim.org/allelicVariants/180073
ZNF513613617N/ARP58 (AR)https://omim.org/allelicVariants/613598
DHDDS613861N/ARP59 (AR)https://omim.org/allelicVariants/608172
PRPF6613983N/ARP60 (AD)https://omim.org/allelicVariants/613979
CLRN1614180N/ARP61https://omim.org/allelicVariants/606397
MAK614181N/ARP62 (AR)https://omim.org/allelicVariants/154235
C8orf37614500N/ARP64 (AR)https://omim.org/allelicVariants/614477
CDHR1613660N/ARP65 (AR)https://omim.org/allelicVariants/609502
RBP3615233N/ARP66 (AR)https://omim.org/allelicVariants/180290
NEK2615565N/ARP67 (AR)https://omim.org/allelicVariants/604043
SLC7A14615725N/ARP68 (AR)https://omim.org/allelicVariants/615720
KIZ615780N/ARP69 (AR)https://omim.org/allelicVariants/615757
PRPF4615922N/ARP70 (AD)https://omim.org/allelicVariants/607795
IFT172616394N/ARP71 (AR)https://omim.org/allelicVariants/607386
ZNF408616469N/ARP72 (AR)https://omim.org/allelicVariants/616454
HGSNAT616544N/ARP73 (AR)https://omim.org/allelicVariants/610453
BBS2616562N/ARP74 (AR)https://omim.org/allelicVariants/606151
AGBL5617023N/ARP75 (AR)https://omim.org/allelicVariants/615900
POMGNT1617123N/ARP76 (AR)https://omim.org/allelicVariants/606822
REEP6617304N/ARP77 (AR)https://omim.org/allelicVariants/609346
ARHGEF18617433N/ARP78 (AR)https://omim.org/allelicVariants/616432
HK1617460N/ARP79 (AD)https://omim.org/allelicVariants/142600
ARL2BP615434N/ARP with or without situs inversus (AR)https://omim.org/allelicVariants/615407
IFT140617781N/ARP80 (AR)https://omim.org/allelicVariants/614620
IFT43617871N/ARP81 (AR)https://omim.org/allelicVariants/614068
TRNT1616959N/ARP and erythrocytic microcytosis (AR)https://omim.org/allelicVariants/612907
ARL3618173N/ARP83 (AD)https://omim.org/allelicVariants/604695
DHX38618220N/ARP84 (AR)https://omim.org/allelicVariants/605584
AHR618345N/ARP85 (AR)https://omim.org/allelicVariants/600253
KIAA1549618613N/ARP86 (AR)https://omim.org/allelicVariants/613344
RPE65618697N/ARP87 with choroidal involvement (AD)https://omim.org/allelicVariants/180069
RP1L1618826N/ARP88 (AR)https://omim.org/allelicVariants/608581
KIF3B618955N/ARP89 (AD)https://omim.org/allelicVariants/603754
IDH3A619007N/ARP90 (AR)https://omim.org/allelicVariants/601149
IMPG1153870N/ARP91 (AD)https://omim.org/allelicVariants/602870
SPATA7604232N/ARP94, variable age at onset (AR)https://omim.org/allelicVariants/609868
*ClinGen Actionability Working GroupのSemi-quantitative Metric (SQM) scoring、Outcome/Intervention Pairに関する情報は https://clinicalgenome.org/working-groups/actionability/projects-initiatives/actionability-evidence-based-summaries/ を参照。
欧米人での遺伝子頻度

常染色体優性のRP家系 (200人) において13遺伝子をスクリーニングした結果、RHO (26.5%)、RDS (9%)、PRPF31 (5.5%)、RP1 (3.5%)、PRPF8 (3%)、IMPDH1 (2.5%)、RPGR (1%)、PRPF3 (1%)、CRX (1%)、RDS-ROM1 digenic (0.5%) に病的バリアントが見つかった (カッコ内は頻度) という報告がある (Invest Ophthalmol Vis Sci. 2006. PMID: 16799052)。常染色体劣性もしくは孤発例のスペインのRP47家系において75遺伝子をスクリーニングした結果、13例にUSH2Aのホモまたは複合ヘテロ接合 (deletionを含む) 変異、2例にPDE6Aのホモまたは複合ヘテロ接合変異、2例にRP1の複合ヘテロ接合とヘテロ接合変異、2例にEYSの複合ヘテロ接合 (deletionを含む) 変異を、そしてCNGA1、RDH12、ABCA4、CERKL、CNGB1、GUCY2D、PRCDにホモ接合または複合ヘテロ接合 (splicing defectを含む) 変異を1例ずつ認め、1例にRP2のヘテロ接合変異を認めたという報告がある (Sci Rep. 2016. PMID: 26806561)。

日本人での遺伝子頻度

日本人RP患者317例に193遺伝子のパネル解析を行った結果、EYS (35例)、USH2A (11例)、RHO/RP1L1 (各7例)、PDE6B (6例)、RPGR (5例)、PRPH2 (4例)、CNGA1/MAK/MERTK/PRPF31/RP1/SNRNP200 (各3例)、C2orf71/CNGB1/RDH12/RPE65/TULP1 (各2例)、BEST1/IMPG2/LRAT/NR2E3/NRL/PRCD/PRPF6/ROM1/TOPORS (各1例) に病的バリアントを認めたという報告がある (Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014. PMID: 25324289)。

掲載日: 2019/10/10更新日: 2023/10/31